Դու թռչում ես Հայաստանի արևելյան մասով, այտդ սեղմելով սառը փոսին, նայում ես ներքև և երբեք չես դադարում զարմանալ. լուսնային լանդշաֆտը, և միայն խանձված նարնջագույն լեռնաշխարհի տակ դանդաղ սողում է, ամբողջովին սփռված սև, սպիտակ, կարմիրով: քարեր. Հաճախ աչքի են զարնում նույնիսկ շրջանները, որոնք շրջանակում են լեռների գագաթները: Նրանք՝ այս շրջանակները, միլիոնավոր տարվա վաղեմություն ունեն։ Ժամանակին դրանք եղել են հրաբուխների խառնարաններ: Ժամանակին այստեղ հողը զրնգում ու մռնչում էր՝ ջրի երես նետելով այդ նույն սև, սպիտակ, կարմիր քարերը, որոնք շուրջբոլորը վերածեցին անկենդան անապատի:

    Հազարամյակներ շարունակ Հայաստանի այս տարածքը գործնականում չի մշակվել մարդու կողմից։ Եվ ոչ միայն այն պատճառով, որ փորձերն ապարդյուն էին։ Պետք էր վստահություն ապագայի նկատմամբ, առանց որի մարդ իր վրա չէր վերցնի մի գործ, որը կախված էր երկար տարիների հյուծիչ աշխատանքից։ Այդպիսի վստահություն վերջապես եկավ Հայաստան, որը երբեմն անվանում են Կարաստան՝ քարերի երկիր։ Հողատարածքները, որոնք գտնվում են հանրապետության ցածրադիր մասում՝ Արարատյան դաշտում, նույնպես որպես այդպիսին հողատարածք չէին։ Աղի ճահիճներ. Ես պետք է ընտրեի երկու չարիքներից փոքրագույնը։ Քարերը մաքրելու համար սարքավորում չկար, և նախ նրանք պետք է զբաղեցնեին աղի ճահիճները, որոնք ականավոր հողագետ Վ.Վ.Դոկուչաևն անվանեց «երկրի ջրծաղիկ»:

    Ամբողջ աշխարհում աղի հողերի զարգացման համար իրականացվում է բավականին բարդ միջոցառումների համալիր, որը տանում է դեպի երկրի բժշկություն՝ բառիս բուն իմաստով։ Զրուցելով Հողագիտության և ագրոքիմիայի հանրապետական ինստիտուտի աշխատակիցների հետ՝ մի անգամ ինքս ինձ բռնեցի՝ մտածելով, որ այստեղ երկրին վերաբերվում են որպես մարդու։  

    Պրոֆեսոր Գ.Պետրոսյանն ասում է, որ չպետք է հետաձգել բուժման գործընթացը, այլապես ցանկալի էֆեկտ չենք ստանա։ Եվ ստանալով պատշաճ ազդեցություն՝ չպետք է մոռանալ, որ գործ ունենք թուլացած մարմնի հետ։ Այստեղից էլ երկար տարիների առողջապահական աշխատանքի տրամաբանական շարունակությունը։ Օրինակ՝ գյուղատնտեսության զարգացման առաջին տարում աշնանացան ցորեն է ցանում։ Այնուհետեւ առվույտը մշակվում է երեքից չորս տարի։ Մի խոսքով երկար
դեռ աշխատում է երկրի յուրաքանչյուր քառակուսի սանտիմետրի վրա,
առավելագույն հող ստանալու համար:

    Ծախսերը, իհարկե, հսկայական են։ Դրամական արտահայտությամբ դրանք մարում են տարիներով։ Բարոյապես՝ անմիջապես։ Երկիրը բուժելու, այն ստեղծելու աշխատանքն արդեն իսկ գիտակցված հպարտություն է՝ դու քո ձեռքերով ստեղծում ես Ռոդնայի մի կտոր։ Որովհետև ցանկացած լեզվով հայրենիքի հոմանիշը հողն է:

Այսօր Արարատյան դաշտավայրն ապահովում է հանրապետությունում արտադրվող բանջարեղենի և մրգի ավելի քան 60 տոկոսը։ Ժամանակին հայ փախստականները չէին համարձակվում հաստատվել այս, ինչպես կոչվում էր կես դար առաջ՝ մեռած հովտում։ Հիմա, Երևանից հեռանալով Էջմնածնի և Հոկտեմբերյանի ուղղությամբ, դժվար է հավատալ, որ նախկին ամայի հողի վրա խաղողի ու պտղատու այգիների անվերջանալի շարան է աճել։

    Աղուտի դեմ պայքարի առաջին տարիներին զուգահեռաբար բարձրացվում էր հողը քարից մաքրելու հարցը։ Իսկ որոշ տարածքներ մաքրվել են դրանցից նույնիսկ այն ժամանակ, երբ գյուղում տրակտոր չկար։ Եվ միայն 1967 թվականին հանրապետությունում ստեղծվեց 32 ջոկատ, որոնցից յուրաքանչյուրը, ըստ էության, մարտական միավոր էր՝ նախատեսված քարերով կռվելու համար։

   Խորհրդային Հայաստանում կա մոտ քառասուն վարչական շրջան։ Եվ, թերեւս, Թալինսկին համարվում է ամենաքարոտը։ Բազմիցս նկատել եմ, որ, մոտենալով այս տարածքին, ուղեւորները, իբր պայմանավորվածությամբ, լռում են։ Նրանք լուռ նայում են դեպի հորիզոն ձգվող քարքարոտ անապատին, որն իր տեսքով չի վախեցնում։ Երբեմն թվում է, թե անհայտ օվկիանոսը փոթորկի պահին քարացել է: Եվ արդեն ինչ-որ կերպ  

հրաշքով, մի փոքրիկ կանաչ այգի ճանապարհին կամ խաղողի այգիներով շրջապատված գյուղը հրաշք է թվում: Եթե չլինեին այգու շուրջը, գյուղի շուրջը, խաղողի շուրջը քարերով կառուցված հսկայական բուրգերն ու բարիկադները, դժվար թե հնարավոր լիներ հավատալ, որ այդ կղզի-օազիսները ստեղծվել են մարդու ձեռքերով։ Հենց այն պատճառով, որ ես չեմ կարող հավատալ դրան, ես կցանկանայի պատմել ձեզ, թե ինչպես եմ ես գործնականում ստեղծել կանաչապատված այս նույն կղզիները: Գոնե յուրաքանչյուր քառակուսի մետրի վրա աշխատանքների ցանկը տվեք։

   Նախ դաշտի միջով անցնում է հատուկ պատռիչ, որպեսզի, այսպես ասած, քարե պատյանով ծածկված երկիրը խառնի։ Այն անցնում է երեք անգամ: Այն անցնում է խաչաձև, Այնուհետև արմատավորողը տեղափոխում է յուրաքանչյուր բլոկ իր տեղից, որպեսզի հանի այս քար-կոճղերը, քար-ատամները հողից, որի մեջ նրանք ընկած են հազարավոր, իսկ գուցե միլիոնավոր տարիներ: Այնուհետև կոլեկցիոները - սովորական տրակտորի բոլոր մեքենաները կամ կցորդները ունեն իրենց նպատակին համապատասխան անուն - քարերը կուտակում է մեկ կույտի մեջ, մեկ հողաթմբի մեջ: Որպես կանոն ընտրում են մի տեղ, որի կարիքը երբեք չի լինի | անձին. Տնկող սրիկայով մեքենան քարեր է հանում երկրի խորը շերտերից։ Կոլեկցիոները հիմնականում մեծ քարեր է հավաքում։ Փոքրերը դեռ պետք է ձեռքով իրականացվեն: Հետո գալիս է պլանավորումը կամ հարթեցումը: Դրսից նայելով՝ կարելի է մտածել, որ մարդիկ ֆուտբոլի դաշտ են պատրաստում խաղի համար։ Պլանավորումը, ինչպես, ի դեպ, և բոլոր գործընթացները, իրականացվում է երեք անգամ։ Հետո գալիս է հինգ ատամ գութանով հերկելը։ Մի դետալ՝ երբ Թալինսկի թաղամասում պատրաստվում էին հերկի, ես համոզված էի, որ սա վերջին քայլն է, որ հողն արդեն պատրաստ է, այսպես ասած, առաքման։ Բայց ո՞րն էր իմ զարմանքը, եթե չասեմ՝ վրդովմունք, երբ տեսա, թե ինչպես արդեն գրեթե մաքրված դաշտի նախօրեին նորից ծածկվեց հազարավոր ու հազարավոր քարերով։ Նրանք կարտոֆիլ հավաքողից հետո կարտոֆիլի պես գետնից բարձրացան մակերես։ Եվ ինչպես կարտոֆիլը, այն հավաքվում է միայն ձեռքով։ Երրորդ հերկից հետո գետինը դեռ լցված է մանր խճաքարերով, բայց դրանք այլևս չեն դիպչում։ Նրանք, դա վաղուց հայտնի է, պաշտպանում են երկիրը: Իրենց ջերմությամբ չեն տաքացնում երեկոյան լուսաբացը։

   Ես նայեցի երկրի բուժողներին, և ինձ թվաց, թե իմ աչքերը զբաղված են բերքահավաքով։ Փաստորեն, թվում է, թե մարդիկ ... քարեր են հավաքում։ Մտածում էի, բայց դեռ հետաքրքիր է, թե յուրաքանչյուր հեկտարը քանի տոննա քար է տալիս։ Ստացվել է միջինը հազար տոննա։ Սա միջին ցուցանիշ է: Դա տեղի է ունենում, և գալիս է մինչև հինգ հազար տոննա։

   Ի՞նչ է տալիս այդպիսի հողը, որի մասին ապագայում կխոսեն որպես հանելուկ: Տասը տարի առաջ «Սելսկայա ժիզն» թերթում տպագրված «Լեռնային հանրապետության արգելոցները» ծավալուն հոդվածում թվարկված են այն տարածքները, որտեղ խաղողագործությունը աշխույժ է։ Ցուցակում չկար Թալինսկի շրջանը։ Այսօր տարածաշրջանի խաղողագործները հանրապետությանը տրամադրում են ավելի քան տասը տոկոս հումք աշխարհահռչակ վինտաժային կոնյակների արտադրության համար։ Տասնյակ գյուղմթերքների տեսակներ «Թալիներ»-ը կտեղափոխվի հանրապետությունից դուրս.

   Վաթսուն տարի առաջ փախստականների հոսքերը լցվեցին Թալինսկի շրջան։ Իննսունամյա կոլտնտեսություն Պետրոս Ավետնկովիչ Օվենեսյանը հիշում է. «Մենք ընտրեցինք այս քարերը, որովհետև կար ազատություն, կար Ռուսաստան, և դրա հետ մեկտեղ՝ փրկություն։ Մենք գիտեինք, որ այստեղ ապրելն անհնար է։ Մենք կարծում էինք, որ կհեռանանք այս վայրից մինչև հաջորդ գարուն: Եվ այսպես, նրանք ժամանակավոր տներ կառուցեցին։ Այրվել է առողջ վառելափայտ, իսկ փտած փայտը անցել է շինարարության։ Բայց հիմա նոր կառավարություն է եկել. Նա մեզ հավատ տվեց: Մեզ միավորեց կոլտնտեսությունը։ Մեզ միավորում էր կազմակերպվածությունը և տեխնիկան։ Եվ բոլոր նրանք, ովքեր հասել են այնտեղ, ողջ են մնացել: Ամեն մեկը»։  

​